1. Duogásj/Álggo
Stuorradigge dagáj moarmesmáno 25. biejve jagen 2021 dáv mærrádusáv nr. 973:
«Stuorradigge gåhttju ráddidusáv oajvvadusáv åvdedit rievddadimijda mij guosská motåvrråjåhtulagáláhkaj miehtsijn ja tjátjádagájn ájggomusájn stuoráp bájkálasj iesjstivrrimij ja binnep byråkratijjaj lága dåjmadimen, sæmmi båttå gå luonndo ja ålggoiellem vieleduvvá.«
Láhka biehtsemáno 10. biejves 1977 nr. 82 mij guosská motåvrråjåhtulahkaj miehtsijn ja tjátjádagájn (motåvrråjåhtulakláhka) aktan njuolgadusáj majn la ulmme regulerit motåvrråjåhtulagáv miehtsijn ja tjátjádagájn sebrudakållesvuoda vuojnujn gånnå l ájggomus «suodjalit luonndobirrasav ja soapptsomav åvdedit», bs. § 1. Lága milta le motåvrråjåhtulahka miehtsijn ja tjátjádagájn buorgodum, jus ij le ietjá mij tjuovvu lágav jali mærrádus tjanádum láhkaj. Láhka gal ij hiereda dárbulasj jåhtulagáv ájnas ávkij ja dárboj diehti. Dasi le loahpe, juogu njuolgga loahpádusájn jali jus suohkan máhttá loabev vaddet. Jåhtulahka mij ij aneduvá dárbulasj ávkkevuodjemin le buorgodum, muhtem tjuolldusij. Jagen 2015 sjattaj buojkulvissan máhttelis suohkanijda mierredit láttojt bæjválasj vuodjemij muohtavuojánij.
Tjielggidus regulerit motåvrråjåhtulagáv miehtsijn le åvdemusát da nievrep biele ja vahága ma dakkir jåhtulagás li luonnduj, judosiellemij ja ålggoiellemij. Ij la álkke desti gávnnat guovlojt ma ælla vájkkuduvvam ulmutjij dåjmajs. Dæddo areálajda le stuorra hásstalus luondo moattevuohtaj. Moaddásijda le ålggoiellem máhttelisvuohta sjávodisvuohtaj ja siettos luonnduj. Sæmmi båttå l motåvrråjåhtulahka ájnas moaddásijda, duola dagu æládusáj aktijvuodan, hyhttoj manádijn jali asstoájgge dåjmajn degu jiegŋaguollim. Muhtema sihti adnet motåvrråvuojánijt rekreasjåvnnån ja æládussan ienebut gå majt njuolgadusá miededi. Tsuojggim li aj nasjunála njuolgadusá bierriji buorebut vieledit bájkálasj iesjstivrrimav gå njuolgadusájt dåjmadi.
Maŋŋáj láhkamærrádusá le læhkám lassánibme motåvrrå vuojánij lågos ma aneduvvi luondon. Sæmmi båttå le sjaddám teknogialasj åvddånibme sebrudagán, ja aktelasj båhti ådå vuoge mannat luondon. Duodden dáhpáduvvá jåhtelis åvddånibme motåvrråteknologijjas. Dát åvddånibme vaddá ådå máhttelisvuodajt, valla buktá aj ådå hásstalusájt ja dættov motåvrråjåhtulak njuolgadusájda. Dagádum li muhtem rievddadime njuolgadusáj hárráj maŋŋáj gå láhka mierreduváj. Sierraláhkáj li dáhpáduvvam ájnegis rievddadime dáj maŋemus gudá jagij birán. Dá rievddadime ma aktelasj båhti le duola dagu båhtusa dat polariseridum ságastallamis man diehti motåvrrå jåhtulagá galggi dåhkkiduvvat ja man mærráj da guovdásj mierreduvvam njuolgadusá galggi birástagáv biedjat masi suohkana galggi loabev vaddet.
Aktelasj, ájnegis rievddadime dahki vaj mij ájge milta oadtjop iehpedievalasj ja masjvalis njuolgadusájt nievrep gasskavuodajn. Ráddidusá mielas le ávkálasj dárkkelit ja ållåsit gæhttjat njuolgadusájs, dajna ájggomusájn vaj tjadádibme oadtju vijdes dåhkkidimev ja bissu guhkep ájgev.
2. Tjuolma ma galggi rájdaduvvat nammadusán/mandáhtan
Nammadus gåhtjoduvvá tjielggit njuolgadusájt motåvrråjåhtulagá hárráj miehtsijn ja tjátjádagájn ja buktet oajvvadusájt rievddadimijda njuolgadusájn ma gåtsedi Stuorradikke lájddistagájt mærrádusán moarmesmáno 25. biejves 2021 nr. 973 ájggomusájn stuoráp iesjstivrrimiv ja binnedit byråkratijav tjanádum lága dåjmadibmáj, sæmmi båttå gå vieledus luonnduj ja ålggoiellemij bissu. Motåvrråjåhtulagá ulmme galggá bissot. Nammadusán le friddjavuohta árvustallat jus oajvvadusá galggi boahtet rievddadibmen guoskavasj njuolgadusájn, jali ållu ådå láhkan.
Stuorradikke mærrádus gåbttjå nav gåktu tjáledum le dåssju motåvrråjåhtulaklágav. Le huoman luondulasj jut nammdus aj guoradallá ja vaddá árvvalusájt lága njuolgadusáj birra. Nammadus máhttá aj árvustallat aktisasjvuodav guoskavasj njuolgadusáj, duola dagu pladna- ja tsiekkaduslágajn ja suohkanij areállaplánimijn, dan mærráj majt vuojnni ávkálattjan.
Nammadus galggá ållagasj árvustallat:
a. Ma li suohkanij dåmadim máhttelisvuoda udnásj njuolgadusáj milta ja gåktu bierrijij njuolgadusá hábbmiduvvat vaj ulmme ienep suohkanij iesjstivrrim bissu ja binnep byråkratijja, sæmmi båttå gå galggá sihkarasstet vaj vieledus luonnduj ja ålggoiellemij bissu? Nammadus viertti árvustallat ietjas oajvvadusájt buohta tjoahkke raddásijda ålggoiellemij, boatsojsujttuj ja luondomoattevuohtaj jus viehka ållo suohkanijs ávkkiji ietjasa dájdov ållåsit, bs. aj luondomoattevuodalága § 10. Nammadus viertti árvustaládijn gæhttjat hásstalusájda gå li mierredime dájdo milta. Nammadus galggá aj ájádallat jut vieledus suohkanij iesjstivrrimij galggá dættoduvvat gå gæhttjali dav friddja dájdov, bs. háldadimlága § 34 nuppát oasev.
b. Jus le dárbbo lasep differensierimij njuolgadusáj hárraj duon dán rijkaguovlon, buojkulvissan histåvrålasj dilij diehti, guhkep dálvvejábe jnv. Árvustallama vierttiji tjalmostuhttet ávkijt ja vájvijt stuoráp differensierima hárráj vs. aktisasj nasjunála njuolgadusájda.
c. Nammadus máhttá aj gæhttjat dajda tjuolmajda massta l læhkám sierra berustibme dáj maŋemus jagij: Bievllavuodjem miehttseæládusán, láttojt vuodjet benavuodjemij, makkár doajmmahieredime ma máhtti vaddet máhttelisvuodav motåvrråjåhtulahkaj, máhttelisvuohta hyhtojda vuodjet muohtavuojánijn láhkanjuolgadusáj baktu ienni gå ájnegis loahpádusáj, rámma motåvrråvalástallamijda ja jus galggi sjaddat guovlo gånnå friddja máhttá vuodjet.
d. Jus gæhttjalimordnik «catskiing» gatjálvissaj bierre sjaddat stuoves, gå gæhttjalimordnigav merustalli (dat la vuordedahtte 2022 jage birán).
e. Njuolgadusá láttojda hávsskudallamvuodjemij muohtavuojánij, rapporta milta «Látto rekreasjåvnåvuodjemij muohtavuojánijn» NINA ja Menon Economics 2020, duodden da árvvalusá tjuovvusin dasi majt Birásdirektoráhtta le vaddám departemænntaj vuoratjismáno 30. biejve jagen 2021.
f. Dokumentasjåvnågájbbádus vuodjemij mij gullu njuolgga láhkaj jali láhkanjuolgadusájda.
g. Ij la nammadusá mandáhta milta gæhttjat njuolgadusájda reaksjåvnåj ja sanksjåvnåj hárráj gå doadjá motåvrråjåhtulagá njuolgadusájt. Nammadus máhttá galla oajvvadit rievddadimijt dán ássjen dan mærráj jus miejnniji Stuorradikke lájddistagá vaddi oarev dasi. Dát tiebmá árvustaláduvvá departementa gåtsedimes biráskriminalitiehta diedádusán. Ráddidus sihtá aledit stráffarámmav gå motåvrråjåhtulagá láhka doajeduvvá sæmmi aj árvustallat láhkaloahpádusáv rievtudimijda. Dakkár árvustaládijn le luondulasj gæhttjat gåktu njuolgadusá ållåsit máhtti doarjjot ulmev binnedit loabedis vuodjemav mij vahágahttá luondov ja ålggoiellemav.
h. Máhttelisvuohta ienep adnuj digitála vájkkudimnævojda ájggomusájn álkkep motåvrråjåhtulak háldadibmáj, danna aj digitála åhtsåmusgiehtadallam, digitála vájkkudimnævo oahttse- ja dárkestime aktijvuodan. Nammadus bierri gæhttjat dan gáktuj gå álu le gássjel dárkestit jus dat jåhtulahka mij le miehtsijn le njuolgadusáj milta.
i. Dahkat njuolgadusájt ienebut tjielggasin ja sadjihin. Dasi gulluji árvustallama njuolgadusáj juohkemij lága ja njuolgdusáj gaskan. Nammadus viertti aj gæhttjat gåktu guovdásj ja bájkálasj mierredime motåvrråjåhtulagá hárráj miehtsijn ja tjátjádagájn máhttá almoduvvat ja dagáduvvat almulattjan, duola dagu almulasj kárttatjoavddusij baktu. Vijdábut bierri nammadus árvustallat gåktu máhtto njuolgadusáj hárráj, dáj vuolen rievddadime ja tjielggim javllamusá njuolgadusájda, álkket máhtti gaskostuvvat, buojkulvissan tjuovvotjállagij baktu jali stáhtalasj digitála portála baktu.
Dábálasj lájddistagá
Nammadus galggá tjadádit ietjas tjielggidusáv tjielggidusbagádallamij baktu, bs. ållågattjat tsiehkijt 2-1 ja 2-2. Dát máksá duola dagu jut økonomalasj ja administratijvalasj båhtusa oajvvadusájs vierttiji tjielggiduvvat.
Nammadus galggá dættodit vaj dagáduvvi tjielgga njuolgadusá ma li álkke dåjmadit. Dát máksá jut nammadus adná tjielgga gielav, valla aj jut njuolgadusá galggi liehket tjielggasa ja sadjihin, ja álkke háldadit.
Teknologijjalasj åvddånibme le ájnas duogásj dárbulasj njuolgadusrievddadimijda. Nammadus galggá biedjat premissan jut motåvrråjåhtulakláhka vilá galggá liehket bieledibmen teknoligijja hárráj.
Boatsojsujttoriektáj guosská riektá motåvrråjåhtulahkaj, bs. boatsojsujttolágav § 23. Dánna e galga oajvvaduvvat rievddadime ma bukti rievddadimijda dan riektá hárráj.
Tjielggidibme galggá vuododuvvat ådåsmahtedum guoradallama ja máhto milta. Sjaddá luondulasj gæhttjat tjielggidusájda motåvrråjåhtulagá hárráj mij juo le dagádum. Luondomoattevuodalága guovdásj prinsihpaj milta, viertti nammadus adnet dav buoremus máhtov mij gávnnu duola dagu dan vájkkudime hárráj mij måtovrråjåhtulagán le luondo, juhtusij ja ålggoiellema hárráj, bs. luondomoattevuodalága § 8. Danna gånnå nammadus vuojnná miján ij la nuoges máhtto galggá nammadus tsuojggit dav, ja duodden gæhttjat åvddåla-várrit prinsihppaj luondomoattevuodalágan § 9.
3. Tjadádibme
Dálkádak- ja birásdepartemænnta máhttá duoddit ja rievddadit mandáhtav dárbo milta, duola dagu jus le dárbbo bajedit ienep tiemájt ja gatjálvisájt vaj tjårggiduvvá ávkálamos sisadno ja aktisasjvuohta láhkavuogádagán. Nammadus máhttá iesj bajedit dárbov dakkir rievddadibmáj departementajn.
Nammadus oadtju sierra sekretariáhtav.
Nammadus galggá láhtjet dilev tsuojggidimijda guoskavasj máhtudakbirrasijs. Juo árrat bierri árvustaláduvvat jus le ávkálasj ásadit tsuojggidimtjåhkanimijt, seminárajt jali ietjá láhkáj viedtjat vuojnojt guoskavasj birrasijs. Dálkádak- ja birásepartemænnta sihtá vuododit referánssajuohkusav mij viehket láhkanammadusáv tsuojggidusaj. Referánssajuohkusin galggi liehket ájrrasa guoskavasj organisasjåvnåjs ja fáhkabirrasijs. Nammadus galggá láhtjet dilev vaj referánssajuogos oadtju buorre ajgev biedjat åvddån ietjas vuojnojt ja tjuolmajt. Oajvveoase tsuojggidusájs referánssajuohkusin ja árvustallama dajs galggi boahtet åvddån tjielggidusán.
Nammadus galggá adnet vuodon stáhta nammadusbargo bagádusáv Suohkan- ja ådåsmahttemdepartementas.
Nammadus galggá almodit tjielggidusáv Vuona Almulasj Tjielggidusá (NOU) baktu åvddål javllamáno 1. biejve jagen 2023.